نی – که قدیمی ترین ساز بادی است و در ایران سه نوع آن مورد استفاده قرار می گیرد :

1 ) نی کوتاه و با قطر نسبتا کلفت که سازی است محلی و با آن آهنگهای محلی را اجرا می کنند و دو نوع صدا ازآن اخذ میشود :

     - بم که در آن نوازنده از صدای خود کمک می گیرد و  دو رگه است .

     - صدای زیر که یک اکتاو با بم اختلاف دارد و گاهی نوازنده دو صدا را با هم مخلوط می کند .

این نوع نی معمولا دارای 7 بند است که 5 سوراخ روی آن و یکی در پشت آن قرار دارد و طول آن معمولا 30 تش 33 سانتی متر و قطر آن تقریبا 5/2 سانتی متر است و در اکثر نقاط ایران وجود دارد  .

2 ) نی بلند که در قدیم به نای خرک معروف بوده و شاید به خاطر بلندی ، به این نام معروف شده .

این نی تقریبا بلند ترین نوع نی است که صدای بسیار بمی دارد و در قدیم صدای حالت دست بسته آن را با صدای سیم بم عود یکی می دانستند .

این نوع نی دارای 5 سوراخ است که 4 سوراخ روی آن و یکی در پشت آ» قرار دارد و به درستی نمیتوان گفت دارای 7 بند است . طول این ساز بین 70 تا 80 سانتی متر است و قطر دهنه آن تقریبا 5/2 سانتی متر می باشد .

صدای بسیار بم و سوزناکی دارد و در بین مردم این نی و نی کوتاه اصطلاحا به نی چوپانی معروف اند .

3 ) نی 7 بند ، نوع سوم نی هفت بند است که جزء سازهای موسیقی اصیل می باشد ، ساختمان آن تقریبا تثبیت شده است و روی آن 5 سوراخ و پشت آن یک سوراخ دارد .

ایت ساز را معمولا با دندان می نوازند  ، لیکن نوازندگانی هستند که آنرا با لب می نوازند و نواختن این ساز را با دندان جزء ابداعات نایب ادالله می دانند که به احتمال قوی این طرز نواختن قبل از وی نیز رایج بوده . بدین ترتیب که سر آنرا در دهان بین دندانها می گذارند و هوا را بدون واسطه به داخل نای می دمند .

برای دمیدن در نی باید از نفسی که در داخل ششها اندوخته می کنیم استفاده شود. سر نی را باید وسط دندان پیشین قرار داد و بعضیها بر حسب عادت نی را میان دندان نیش و پیشین می گذارند که حالت اول اصولی تر است ، به خاطر اینکه هوا مستقیم وارد نی می شود در هر دو صورت  ، زبان باید روی نی قرار گیرد .

نی 7 بند دارای چهار وسعت صوتی به قرار زیر است :

 

بم – اوج – غیث – پس غیث ، نوازندگان پر تجربه دو نوع بم را اخذ می کنند که یکی بم قوی است و صدای دو رگه وبسیار سوزناک ودلنشینی دارد که برای این صدا به نفس بیشتری احتیاج است و هنگام نواختن برای این صدا نی را باید با زاویه باز تری نواخت و دیگری صدای بم نرم است که زاویه نی را باید بسته تر از بم قوی گرفت و با نفس کمتری در آن دمید .

با نی میتوان ویبراسیون، نت های مقطع ، تریل ، نگاهداشتن نت پایه و ملودی پردازی ترمولو را اجرا کرد.